Εκδήλωση στην Κοιλάδα με θέμα: Μέθοδοι αλιείας στην Ερμιονίδα απο την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα

Απο γειτονικά ιστολόγια:

προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα»
Αυγούστου 9, 2009 in Πολιτισμός Leave a comment
http://stamdamd.blogspot.com/2009/08/blog-post_08.html
« Μέθοδοι αλιείας στην Ερμιονίδα από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα».Την Παρασκευή το βράδυ 7 Αυγούστου σε ένα ιδανικό χώρο για το θέμα στην παραλία της Κοιλάδας Δ.Δ. Δήμου Κρανιδίου γνωστό ψαροχώρι της Ερμιονίδας σήμερα, αλλά και σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα από την προϊστορική εποχή από τους πρώτους κατοίκους στο αρχαίο σπήλαιο Φράγχθι βόρεια από τον σημερινό οικισμό, η περιβαλλοντική ομάδα μαθητών Γυμνασίου Κρανιδίου με τις δασκάλες τους – καθηγήτριες κ. Μπασιμακοπούλου Αικατερίνη και Μπουγιούρα Σοφία , παρουσίασαν την εργασία περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με θέμα: «Μέθοδοι αλιείας στην Ερμιονίδα από την προϊστορική εποχή».Στο χώρο της εκδήλωσης υπήρχε έκθεση ασπρόμαυρης φωτογραφίας με πρόσωπα και δραστηριότητες των κατοίκων της περιοχής, ενώ παιδιά του Δημοτικού σχολείου και του τοπικού πολιτιστικού κέντρου έκθεταν και πουλούσαν αντί συμβολικής τιμής πανέμορφα μικρά χειροτεχνήματα δημιουργημένα με τα χεράκια τους…..Έναρξη της εκδήλωσης.Την έναρξη της εκδήλωσης έκανε με ένα μικρόπρόλογο πρόεδρος του Δ.Σ. Δήμου Κρανιδίου κ. Τόδορης... Στην συνέχεια στο κύριο θέμα αναφέρθηκε η κα. Αικ. Μπασιμακοπούλου λέγοντας: « Οι εκπαιδευτική ομάδα μαθητών και εκπαιδευτικών, επιλέγει ένα θέμα από το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον, μελετά συγκεντρώνει τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το θέμα, επισκέπτεται, συζητά, παίρνει συνεντεύξεις, ερευνά τα προβλήματα που απειλούν τη φυσική ισορροπία των οικοσυστημάτων και τέλος όταν ολοκληρώσει την εργασία της, την παρουσιάζει στην τοπική και στην εκπαιδευτική κοινωνία. Μέσα σ’ αυτό τον προγραμματισμό εντάσσεται και η σημερινή παρουσίαση της εργασία της περιβαλλοντικής ομάδας».. Συνεχίζοντας την αναφορά της πάνω στο θέμα η κ. Μπασιμακοπούλου είπε εκτός των άλλων: «Επιλέξαμε αυτό το θέμα διότι γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, ζούμε δίπλα στη θάλασσα και γι’ αυτό έχοντας ως παράδοση τους μακρινούς μας προγόνους τους κατοίκους του Φράγχθι δουλέψαμε το θέμα αυτό. Αφού λοιπόν από αυτή τη μακρινή εποχή συνεχίζεται η παράδοση η συγχωριανοί μας εξελίχτηκαν σε τολμηρούς θαλασσοπόρους . Σιγά –σιγά πήραν την ευκαμψία, το εύπλαστο, την μαλακότητα της θάλασσας. Θα λέγαμε τους λάξεψε το υγρό στοιχείο και τους λύανε η αρμύρα του πελάγου. Όπως μας είπαν οι ίδιοι, πήγαιναν από μικρά παιδιά ταξίδια στα νησιά και αλλού για διάφορα ψαρέματα. Κάποιοι ηλικιωμένοι μας μίλησαν για τα ταξίδια στην Μπαρμπαριά, (βόρεια Αφρική) για να ψαρέψουν σφουγγάρια. […] Ακούσαμε πολλά, μάθαμε πολλά, τα περισσότερα εκτυπώθηκαν σε ένα εγχειρίδιο και παρακαλούμε όσους γνωρίζουν να μας ενημερώσουν για τις παραλήψεις μας, γιατί σκοπός μας είναι να συνεχίσουμε την εργασία μας με ένα πρόβλημα σχετικά με την αλιεία, που είναι η υπεραλίευση των θαλασσών της Επαρχίας Ερμιονίδας».. Στη συνέχεια οι μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας διαβάσανε αποσπάσματα από την εργασία τους, ενώ ανάλογα με τις αναφορές που γινόντουσαν προβάλλονταν στην οθόνη εικόνες σλάιντς...Τον επίλογο της παρουσίασης έκανε η εκπαιδευτικός κ. Σοφία Μπουγιούρα..Προς το τέλος της εκδήλωσης ο πρόεδρος του Ναυταθλητικου Ομίλου Κοιλάδας έκανε ένα μικρό χαιρετισμό και αναφέρθηκε για λίγο στο ιστιοπλοϊκό άθλημα ενώ η εκδήλωση έκλεισε με ένα μικρό χαιρετισμό του Γυμνασιάρχη κ. Ιωάννη Αποστόλου...Με το πέρας της εκδήλωσης το εγχειρίδιο με την εργασία των παιδιών μοιράστηκε σε όλους τους παρευρισκόμενους...ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ
Σχολια δικο μου.
1. Μπραβο στις δασκαλες και στα παιδια!
Και φυσικα ενα μεγαλο μπραβο στην κ Μπασιμακοπουλου πουπαρακολουθει και εργαζεται για το σπηλαιο Φραγχθι τοσα χρονια τωρα.
Τετοια θελουμε. Προθυμα θα αναδημοσιευσω το εγχειριδιο τους αν το θελουν.
2. Ντροπη για αλλη μια φορα στους υπευθυνους του Δημου.
Ξερουν αυτοι τον λογο. Διχαζουν αντι να ενωνουν, χρησιμοποιουν και εκμεταλευονται πολιτικα τις προσπαθειες των πολιτων με βαση τα συγκυριακα τους συμφεροντα.
Κανουν εχθρους.
Οταν δηλαδη ο Δημος λεει παρακαλουμε οσους θελουν να βοηθησουν εννοει αν μας αρεσει η φατσα τους;
Δεν ξερει ο κ Υπευθυνος του Δημου πως εδω και εναμισυ χρονο δημοσιευω φωτο, βιντεο, προτασεις , για το Φραγχθι, fraghti δεν εχουμε μιλησει μπροστα στην Δημοτικη βιβλιοθηκη για το θεμα αυτο , δεν ξερει πως ενας δημοτης του Δημου Κρανιδιου θελει να ασχοληθει (και να βοηθησει οπως του ζητησουν) με το θεμα; Xρειαζεται κανενα πιστοποιητικο δημοτικων φρονηματων εφ ολης της υλης για να συμμετασχω σε μια επιμερους δουλειά του Δημου;
Και καλα εγω ειμαι ο κακος .Πριν απο την συγκεκριμενη εκδηλωση δεν ενδιαφερθηκαν αλλοι για το Φραγχθι; Η δουλεια της προηγουμενης δημοτικης αρχης δεν μετραει; Δεν επρεπε να προσκληθουν οι ανθρωποι που εκαναν οτι εκαναν στο παρελθον για να φανει η συνεχεια στις δρασεις γυρω απο την σπηλια; Για τον κ Καμιζη μιλαω που δεν προσκληθηκε στην εκδηλωση!
Κριμα!
Και κατι τελευταιο.
Η σιωπη σε μια δημοσια τοποθετηση κριτικη σε καποιον υπευθυνο απο εναν η περισσοτερους πολιτες , δεν σημαινει και αποφυγη της απαντησης.
Το αντιθετο.Η σιωπη οταν καποιος δημοσια σου απευθυνει μια κριτικη θεση σημαινει η αποδοχη της θεσης του αλλου η αδυναμια απαντησης.
Θα επανερχομαι ξανα και ξανα να βαζω τα ερωτηματα μου και απαντηση θα παρω τελικα να ειστε σιγουροι.
Βεβαια μπορει αυτος που δεν απαντα, να πιστευει πως η περιφρονηση-απαξιωση , ειναι η καλυτερη απαντηση και αυτο ισχυει αν η τοποθετηση ειναι υβριστικη συκοφαντικη και κακοπιστη.Δεν ανοιγεις διαλογο με καθε τρελλαμενο!
Ειναι αυτη η περιπτωση μου; Ειναι τα επιχειρηματα μου ασυναρτητα, συκοφαντικα και εμπαθη;
Για πολυ καιρο θετω ευγενικα τα ερωτηματα και τις προτασεις μου (με πολιτικη θεση και διαθεση να υπερβουμε τις τυχον διαφορες μας ) η σιωπη δεν εντασεται στην παραπανω κατηγορια κ υπευθυνε.
Aληθεια νιωθει κανεις υπευθυνος για την ιστοσελιδα του Δημου Κρανιδιου;
Ξοδευτηκαν λεφτα και κοπος για να στηθει.
Εβγαλε χορταρι καλοκαιριατικο και μεσα σε πολιτιστικες εκδηλώσεις.
Και αν δεν μπορειτε να την δουλεψετε τουλαχιστον αξιοποιηστε τα ιστολογια της περιοχης
ΟΛΑ τα ιστολογια της περιοχης και περισσοτερο αυτα με την μεγαλύτερη επισκεψιμοτητα.
Αν σας ενδιαφερει δηλαδη η δημοσιοποιηση οσων γινονται στην επαρχια μας.
Η μηπως δεν σας ενδιαφερει;

Συγχαρητήρια στο Γυμνάσιο Κρανιδίου, μπράβο στις καθηγήτριες και τους μαθητές που συνεχίζουν στα πλαίσια της περιβαλλοντικής τους εκπαίδευσης να επιλέγουν θέματα σχετικά με την παράδοση , την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου μας!

Υπενθυμίζω οτι και στο παρελθόν μια άλλη ομάδα παιδιών του γυμνασίου ,με τις ιδιες καθηγήτριες είχε εργασθεί σε ένα θέμα σχετικό με το σπήλαιο Φράγχθι ,το 2001- 2002. Τότε μάλιστα με την συμμετοχή και συνδρομή του δήμου Κρανιδίου τυπώσαμε και εκδώσαμε την εργασία των παιδιών σε ένα καλαίσθητο φυλλάδιο με τίτλο:

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΣΠΗΛΑΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ:
ΤΟ ΦΡΑΓΧΘΙ



ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΡΑΝΙΔΙΟΥ Σχολικό έτος 2001-2002

Περιβαλλοντική ομάδα Αγρίμη Ελευθερία, Αγρίμη Μαρία, Αδαμόπουλος Τάσος, Αντωνοπούλου Σοφία, Γαλανόπουλος Τάκης, Γεωρ-γοπούλου Νατάσα, Γκάτσος Λευτέρης, ΓκιώνηςΠαναγιώτης, Ελένη Αρχοντιά, Καλούδη Βασιλική, Καμιζή Καλλιρρόη, Μαγκλάρα Μαρία, Μπασιμακοπούλου Ελένη, Νταουλιάρη Αγγελική, Πίκουλα Ηρώ, Τούσσα
Κατερίνα, Τουτουντζή Αθανασία, Φασιλή Ελένη


Υπεύθυνες Καθηγήτριες Μπασιμακοπούλου Καίτη Μπουγιούρα Σοφία



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


Μέρος Πρώτο:
Γνωριμία μ' ένα από τα αρχαιότερα σπήλαια του κόσμου, το Φράγχθι. Εισαγωγή: Η αξία της παράδοσης
Α. Πρόλογοι
1. Επιστολή Tns kos Vitelli, καθηγήτριας του πανεπιστημίου της Ινδιάνα των Η.Π.Α.
2. Πρόλογο5 του κ.Άδωνι Κύρου
3. πρόλογος του Δημάρχου Κρανιδίου κ. Δημήτρη Καμιζή
4. Β. Το προϊστορικό Σπήλαιο Φράγχθι

1. Ιστορία Tns ανακάλυψης του Σπηλαίου και των ανασκαφών
2. Μορφολογία εδάφους
3. θέση και Ιστορία Σπηλαίου
4. Κατοίκηση Σπηλαίου
5. Γεωργία-Κτηνοτροφία-Κυνήγι-Αλιεία
6. Ανταλλαγές και σχέσεις
7. 7.0 δρόμος του οψιδιανού

8. Ειδώλια
9. Εργαλεία

10.Κεραμική
11.Κοσμήματα
12.Υφαντική-Καλαθοπλεκτική
13. Ταφές και ταφικά έθιμα
Γ. Το Σπήλαιο Φράγχθι και η αρχή του παραγωγικού σταδίου στην Αργολίδα

Μέρος Δεύτερο:
Δραστηριότητες Tns Περιβαλλοντικής ομάδας
-Επίσκεψη στο σπήλαιο με την κ. Vitelli και το δήμαρχο κ. Δημήτρη Καμιζή.
-Επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου.
-Οροθέτηση δρόμου από την Κοιλάδα ('Αγιος Δημήτριος) στο Φράγχθι.
- Kαθαρισμός του Σπηλαίου.
-Έργα ζωγραφικής των παιδιών τns ομάδας.

Μέρος Τρίτο:
Σχόλια και εντυπώσεις των παιδιών τns 0μάδας


Με την ευκαιρία αυτής της αναφοράς μου δημοσιεύω και μια σχετική εξαιρετική εργασία της Μαρίας Λιώση καθηγήτριας Αγγλικής Φιλολογίας και της Αννας Στρούλια Δρ Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Indiana των Η.Π.Α.:

ΨΑΡΙΑ ΚΑΙ ΨΑΡΕΜΑ ΣΤΟ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟ ΦΡΑΓΧΘΙ



Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, η αρχαιολογία είναι σε μεγάλο βαθμό η επιστήμη των σκουπιδιών. Η δουλειά των αρχαιολόγων κατά το μεγαλύτερο μέρος της συνίσταται στην σχολαστική και επίπονη ανασκαφή, ανάλυση; μελέτη και δημοσίευση των καταλοίπων της ανθρώπινης δραστηριότητας του παρελθόντος, των υλικών δηλαδή που οι αρχαίοι άφησαν πίσω τους. Οι άθικτοι τάφοι με τις χρυσές μάσκες και τα ολόκληρα διακοσμημένα αγγεία είναι είδος σπάνιο. Η αρχαιολογική σκαπάνη συνήθως δε φέρνει στο φως τίποτα άλλο από υπολείμματα γευμάτων που έλαβαν χώρα χιλιάδες χρόνια πριν, μικρά κομμάτια σπασμένων πήλινων αποθηκευτικών, μαγειρικών ή άλλων σκευών, λίθινων ή οστέινων εργαλείων, κοσμημάτων ή ειδωλίων, γκρεμισμένες κατασκευές και κτίρια. Κι όμως αυτά τα απορρίμματα κρύβουν μέσα τους ένα θησαυρό πληροφοριών για τη ζωή των ανθρώπων που τα παρήγαγαν που μόνο η ανασκαφή και μελέτη με επιστημονικές προδιαγραφές από ειδικούς (και όχι αρχαιοκάπηλους!) μπορεί να αποκωδικοποιήσει. Σήμερα θα αναφερθούμε σε ένα μέρος αυτών των...σκουπιδιών: τα κόκαλα των ψαριών που ανακαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές στο σπήλαιο Φράγχθι.

Μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες των ανασκαφών που διεξήχθησαν στη σπηλιά από το 1967 έως το 1976 υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Τόμας Τζάκομπσεν είναι η εφαρμογή της τεχνικής του συστηματικού κοσκινίσματος. Όλο το χώμα που βγήκε από τις ανασκαφικές τομές πέρασε από τα ξερά κόσκινα, ενώ ένα δείγμα πέρασε από το νεροκόσκινο που εξασφαλίζει τη συλλογή και των πιο μικρών ευρημάτων. Αρκετοί κάτοικοι της περιοχής θα θυμούνται τα ξερά κόσκινα και το νεροκόσκινο αφού είχαν βοηθήσει στην κατασκευή τους, είχαν εργαστεί στο κοσκίνισμα ή είχαν συμμετάσχει στο επίπονο ξεδιάλεγμα του ιζήματος του νεροκόσκινου (Εικ. 1, 2, 3). Το κοσκίνισμα ενός τεράστιου όγκου χώματος είχε σαν αποτέλεσμα τη συλλογή εκατομμυρίων ευρημάτων, κάποια από τα οποία είναι μικροσκοπικά (π.χ. χάντρες, σπόροι, κόκαλα και δόντια τρωκτικών). Ανάμεσα τους και δεκάδες χιλιάδες οστά ψαριών (Εικ. 4). Πάνω από 25 είναι τα είδη ψαριών που αντιπροσωπεύονται στο ιχθυολογικό υλικό. Η προκαταρκτική μελέτη αυτού του υλικού από τον αρχαιολόγο Δρ. Μαρκ Ρόουζ έχει καταλήξει στα εξής συμπεράσματα:

Οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας στη σπηλιά ανάγονται περίπου 25.000 χρόνια πριν, σε μια εποχή που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν Υστερη Παλαιολιθική. Κανένα ίχνος ψαριού δεν έχει αναγνωριστεί από αυτή την περίοδο, κάτι που σημαίνει είτε ότι το ψάρι δεν αποτελούσε μέρος της διατροφής είτε ότι τα κόκαλα των ψαριών που καταναλώθηκαν δεν διατηρήθηκαν ή-το λιγότερο πιθανό-δεν ανακαλύφθηκαν κατά την ανασκαφή.

Τα πρώτα υπολείμματα ψαριών που βρέθηκαν στη σπηλιά χρονολογούνται στο τέλος της Υστερης Παλαιολιθικής και στην αρχή της Πρώιμης Μεσολιθικής περιόδου (11.000-9.100 χρόνια πριν). Η σπηλιά σ' αυτή την περίοδο, όπως άλλωστε και στην προηγούμενη, χρησιμεύει ως ένας
σταθμός στη διάρκεια των μετακινήσεων ενός πολύ μικρού νομαδικού πληθυσμού που ζει στην Πελοπόννησο από το κυνήγι και τη συλλογή καρπών. Το ποσοστό των οστών ψαριών που ανακαλύφθηκαν είναι χαμηλό (1% του συνολικού βάρους των ζωικών οστών). Τα χέλια, τα κεφαλόπουλα και τα σπαροειδή (Sparidae, κυρίως οι τσιπούρες) κυριαρχούν στο ιχθυολογικό υλικό. Σε μικρότερες ποσότητες εμφανίζονται το μουγκρί, το λαβράκι και ο σκιός. Ολα αυτά τα είδη είναι χαρακτηριστικά των Μεσογειακών λιμνοθαλασσών και παραπέμπουν σε ένα υφάλμυρο περιβάλλον. Η μικρή ποσότητα υπολειμμάτων ψαριών είναι μάλλον ένδειξη της ευκαιριακής εκμετάλλευσης μιας σχετικά κοντινής πηγής. Να σημειώσουμε ότι στην αρχή της περιόδου η ακτή απέχει 3 χλμ. από την σπηλιά, ενώ προς το τέλος της η απόσταση έχει μειωθεί στα 2 χλμ.

Αρχαιολογικά στοιχεία για τα σύνεργα της ψαρικής εκείνης της περιόδου αλλά και για τις εποχές ψαρέματος απουσιάζουν, αλλά μπορούμε να διατυπώσουμε κάποιες υποθέσεις με βάση όσα γνωρίζουμε για το παραδοσιακό ψάρεμα σε λιμνοθάλασσες στις μέρες μας. Πιο συγκεκριμένα ξέρουμε ότι αυτό γίνεται με διάφορες μεθόδους και σύνεργα, όπως απλές παγίδες και καμάκια ή πολύπλοκους καλαμένιους περιβόλους. Ξέρουμε επίσης ότι πολλά λιμνοθαλάσσια είδη ψαρεύονται από την αρχή του φθινοπώρου μέχρι την αρχή του χειμώνα (πχ. χέλι, λαβράκι, τσιπούρα, κάποια είδη κεφαλόπουλων) ενώ άλλα την άνοιξη ή σε όλη τη διάρκεια του χρόνου (μουγκρί και κάποια άλλα είδη κεφαλόπουλων). Είναι πιθανό το ψάρεμα αυτών των ειδών στην μακρινή περίοδο που μας ενδιαφέρει να λάμβανε χώρα τις ίδιες εποχές και με εργαλεία σε γενικές γραμμές παρόμοια με τα παραδοσιακά αν και απλούστερων μορφών.

Στην Υστερη Μεσολιθική περίοδο (9.000-8.000 χρόνια πριν) παρατηρούνται αλλαγές τόσο στα είδη όσο και στη σχετική συχνότητα των ψαριών που αντιπροσωπεύονται στο αρχαιολογικό υλικό. Τώρα τα οστά των ψαριών ανέρχονται περίπου στο 50% του συνολικού βάρους των ζωικών οστών. Κυρίαρχο είδος σ' αυτή την περίοδο είναι ο τόνος. Άλλα καινούργια είδη είναι η σφυρίδα και η σφύρνα. Αυτά τα ψάρια ζουν σε ένα πλήρως θαλάσσιο παρά σε υφάλμυρο περιβάλλον. Τα χέλια απουσιάζουν παντελώς από τα ιχθυολογικά κατάλοιπα, ενώ τα κεφαλόπουλα και τα σπαροειδή (κυρίως σάλπες) εξακολουθούν να εμφανίζονται σε μικρές ποσότητες. Η παρουσία κεφαλόπουλων αποτελεί ίσως μια ένδειξη της συνεχιζόμενης εκμετάλλευσης ενός υφάλμυρου περιβάλλοντος, αν και η αλήθεια είναι ότι αυτό το είδος θα μπορούσε να είχε αλιευτεί και στη θάλασσα. Ας σημειωθεί ότι τώρα η ακτή βρίσκεται 1-2 χλμ. μακριά από την είσοδο της σπηλιάς.

Κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με τον τόνο: Με βάση το μέγεθος των οστών των τόνων που ανακαλύφθηκαν προκύπτει ότι οι περισσότεροι από αυτούς είχαν αλιευτεί στο τρίτο έτος της ζωής τους και ζύγιζαν περίπου 8-15 κιλά. Μερικοί πάντως ήταν πολύ μικρότεροι (2-4 κιλά), ενώ αντίθετα κάποιοι άλλοι έφθαναν μέχρι και τα 200 κιλά.

Η στροφή που παρατηρείται στις αλιευτικές στρατηγικές από την εκμετάλλευση ειδών χαρακτηριστικών ενός λιμνοθαλάσσιου περιβάλλοντος στην εκμετάλλευση ενός συνδυασμού ειδών που συχνάζουν στο βυθό κοντά
στην ακτή και ττελάγιων μεταναστευτικών ειδών προϋποθέτει αλλαγές τόσο στις τεχνικές όσο και στις εποχές ψαρέματος. Οι μέθοδοι που προσιδιάζουν στο περιβάλλον της λιμνοθάλασσας έχουν πια γενικά εγκαταλειφθεί. Τώρα χρησιμοποιούνται δίχτυα και καρτέρια κοντά στην ακτή όπως επίσης και βάρκες. Ενώ τα μικρά ψάρια που συχνάζουν κοντά στην ακτή θα πρέπει να ήταν διαθέσιμα ολόκληρο τον χρόνο, ο τόνος θα πρέπει να ψαρεύονταν στα τέλη της άνοιξης ή στις αρχές του φθινοπώρου. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι οι μεγαλύτεροι τόνοι θα πρέπει να πιάνονταν στις ακτές νότια της Εύβοιας και της Ανδρου, σε περιοχές δηλαδή υψηλής θαλάσσιας παραγωγικότητας. Αυτή η υπόθεση όμως αμφισβητείται από τον Δρα. Ρόουζ, ο οποίος υποστηρίζει οτι τέτοιες πλούσιες περιοχές θα πρέπει να υπήρχαν και πολύ πιο κοντά στο Φράγχθι, συγκεκριμένα στο Σαρωνικό Κόλπο και στην ανατολική ακτή της Πελοποννήσου. Άλλωστε, όπως ο ίδιος προσθέτει, οι τόνοι θα μπορούσαν να είχαν πιαστεί και κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων τους και επομένως μακριά από τους συνήθεις βοσκότοπους τους. Η υπόθεση ότι το ψάρεμα του τόνου στη Μεσολιθική εποχή γινόταν σχετικά κοντά στη σπηλιά υποστηρίζεται εξάλλου και από το γεγονός ότι τα κατάλοιπα των τόνων στο Φράγχθι περιλαμβάνουν οστά από όλο το σώμα του ψαριού (σπόνδυλοι, κεφάλι, πτερύγια, και ουρά). Δεν είναι απίθανο οι Φραγχθιώτες εκείνης της εποχής να μετέφεραν ολόκληρο το ψάρι από την Εύβοια σε μια απόσταση 200 χλμ.; Αν και η ανακάλυψη σε μεσολιθικά στρώματα της σπηλιάς οψιανού από τη νήσο Μήλο αποδεικνύει ότι αυτοί ήταν σίγουρα ικανοί για μεγάλα θαλάσσια ταξίδια, η παρουσία στο αρχαιολογικό υλικό οστών από ολόκληρο το σώμα των αλιευμένων τόνων μάλλον παραπέμπει σε μια επεξεργασία αυτών των ψαριών στη σπηλιά ή τουλάχιστον κοντά σ' αυτή.

Ο τόνος στο Μεσολιθικό Φράγχθι ίσως αντιπροσωπεύει μια σχετικά σημαντική πηγή τροφής τουλάχιστον σε μια εποχιακή βάση, κάτι που συμβιβάζεται με τον τροφοσυλλεκτικό τρόπο ζωής αυτής της περιόδου που δε δημιουργεί τις πιέσεις χρόνου πού χαρακτηρίζουν οικονομίες που βασίζονται στη γεωργία και κτηνοτροφία.

Η Νεολιθική περίοδος (6.000-3.000 π.Χ.) διακρίνεται από τις προηγούμενες από την εκμετάλλευση εξημερωμένων ζώων (πχ. αιγοπρόβατα) και φυτών (πχ. σιτάρι και κριθάρι). Η κύρια ασχολία στο Φράγχθι και αλλού είναι τώρα η γεωργία και η κτηνοτροφία. Σχετικά μικρή έμφαση δίνεται στο ψάρεμα παρά το γεγονός ότι η ακτή είναι τώρα πολύ πιο κοντά στη σπηλιά (σε απόσταση περίπου 1 χλμ. 5000 χρόνια πριν). Η σύνθεση του ιχθυολογικού υλικού από το Νεολιθικό Φράγχθι είναι διαφορετική από αυτή των προηγούμενων περιόδων. Η πλειονότητα των οστών προέρχονται από σπαροειδή (σάλπες, τσιπούρες, σαργοί, και λιθρίνια). Ένα μεγάλο είδος σαρδέλλας που εμφανίστηκε μόνο σποραδικά παλαιότερα παρουσιάζεται τώρα σε μεγαλύτερους αριθμούς. Η σφυρίδα, το κεφαλόπουλο και η σφύρνα συνεχίζουν σε μικρές αλλά σταθερές ποσότητες. Οι μεγάλοι τόνοι είναι σπάνιοι και τα περισσότερα άτομα που αλιεύτηκαν αυτή την περίοδο δεν θα πρέπει να ξεπερνούσαν τα 1-5 κιλά. Ενδιαφέροντα είναι άλλωστε και κάποια υπολείμματα οξύρρυγχων.

Έτσι κατά μια έννοια το ψάρεμα στη Νεολιθική περίοδο συνεχίζει την τάση της Μεσολιθικής, ενώ κατά μια άλλη είναι πολύ διαφορετικό. Η
εκμετάλλευση και πετροψαρων και μεταναστευτικών ειδών του ανοιχτού
πελάγους είναι μια ένδειξη συνέχειας. Αλλά ο τόνος στη Νεολιθική είναι πολύ λιγότερο συνηθισμένος και μικρότερος από ότι στη Μεσολιθική και
αντιπροσωπεύει μια μικρότερη ηλικιακή ομάδα και μια διαφορετική τεχνική ή περιοχή ψαρέματος. Ίσως όμως η μεγαλύτερη διαφορά έγκειται στον προγραμματισμό του ψαρέματος. Με την εισαγωγή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας χρόνος θα μπορούσε να αφιερωθεί στο ψάρεμα μόνο αφού άλλες ανάγκες και απαιτήσεις σχετικές με τις δύο αυτές ασχολίες είχαν ικανοποιηθεί.

Μόνο λίγα κοκάλινα αγκίστρια έχουν διασωθεί από τα σύνεργα της ψαρικής στο Νεολιθικό Φράγχθι (Εικ. 5), αλλά οι αρχαιολόγοι έχουν λόγους να πιστεύουν ότι εκτός από τα αγκίστρια χρησιμοποιούνταν και άλλα εργαλεία που λόγω του οργανικού υλικού τους δεν έχουν διατηρηθεί. Χιλιάδες σπόνδυλοι μήκους 2-3 χιλιοστών μαρτυρούν τη χρήση διχτύων ή παγίδων με τρύπες τόσο μικρές ώστε να μπορούν να πιάσουν ψάρια μήκους 10-12 εκατοστών. Λόγω του μεγέθους τους, τα αγκίστρια που βρέθηκαν δεν ενδείκνυνται για το ψάρεμα μικρών ψαριών και μάλλον χρησιμοποιήθηκαν στο ψάρεμα μεγαλύτερων ειδών, όπως οι τσιπούρες, οι σαργοί και οι σφυρίδες. Εξάλλου αφού οι σφυρίδες είναι μοναχικά ψάρια είναι πιο πιθανό να ψαρεύονταν με αγκίστρι και καλάμι παρά με δίχτυ. Ο τόνος από την άλλη είναι καλύτερος υποψήφιος για ψάρεμα με δίχτυ σε συνδυασμό με τη χρήση πλοιαρίων.

Η μέχρι στιγμής μελέτη των ιχθυολογικών καταλοίπων από το σπήλαιο Φράγχθι μας έχει δώσει πολλές πληροφορίες για τα ψάρια και το ψάρεμα σ' αυτή την προϊστορική θέση. Πολλά ερωτήματα όμως παραμένουν αναπάντητα. Παραδείγματος χάριν, πόσα μέλη της κοινότητας του Φράγχθι ασχολούνταν με το ψάρεμα; Η μήπως ήταν αυτό μια εποχιακή απασχόληση ολόκληρης της κοινότητας; Ποιος κατασκεύαζε τα αγκίστρια, τα δίχτυα, τα καμάκια, τις παγίδες; Ποιος επιδιόρθωνε τα δίχτυα; Ποιος συντηρούσε τις βάρκες; Ποιος επεξεργαζόταν τα ψάρια; Κάποια από αυτά τα ερωτήματα ελπίζουμε ότι θα απαντηθούν με την περαιτέρω συστηματική μελέτη και δημοσίευση του υλικού.

Η ανασκαφή στο σπήλαιο Φράγχθι αποκάλυψε μια μοναδική για τα ελληνικά-και όχι μόνο-δεδομένα ακολουθία ιχθυολογικού υλικού που καλύπτει πάνω από 20.000 χρόνια. Η ανασκαφή στο Φράγχθι είναι άλλωστε μια από τις πρώτες στην ανατολική Μεσόγειο που έδωσαν σημασία στα ιχθυολογικά κατάλοιπα. Η μελέτη του αρχαίου ιχθυολογικού υλικού (η επιστήμη της αρχαιοϊχθυολογίας με άλλα λόγια) είναι ακόμα στα σπάργανα, καθώς σπανίζουν οι ειδικοί με υπόβαθρο στην αρχαιολογία αλλά και με εμπειρική γνώση των ψαριών, των συνηθειών τους, και των αλιευτικών τεχνικών. Ίσως κάποια από τα νέα παιδιά της Κοιλάδας που έχουν αυτή την εμπειρική γνώση θα πρέπει να σκεφτούν την πιθανότητα μιας καριέρας σ' αυτόν τον παραμελημένο αρχαιολογικό κλάδο. Η επιστήμη της αρχαιολογίας θα είχε σίγουρα πολλά να ωφεληθεί από μια τέτοια επιλογή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Jameson, Michael Η., Curtis Runnels, και Tjeerd Η. van Andel. 1994. A Greek Countryside: The Southern Argolid from Prehistory to Present Day. Στάνφορντ.

Rose, Mark. "Fishing in a Changing Environment: Franchthi Cave, Greece, 11,000-5,000 B.P."

Rose, Mark. "Tunny as a Resource in the Prehistoric Aegean".

Rose, Mark. "Early Fishing in the Aegean". Σε A. Jones (ετπμ.), Fish and Archaeology, Οξφόρδη.

Rose, Mark. "Neolithic Fishing in the Aegean. New Evidence from Franchthi Cave". Ανακοίνωση στο 87ο Ετήσιο Συνέδριο του Αμερικάνικου Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, 1985.

Μαρία Λιώση Καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας Αννα Στρούλια. Δρ. Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Ιντιάνα.